De afgelopen week is de wereldpolitiek opgeschrikt door een drastische escalatie in de handelsoorlog die president Donald Trump heeft ontketend. Nieuwe tarieven, onverwachte beleidswendingen en felle retoriek hebben wereldwijd voor onzekerheid gezorgd. De internationale financiële markten lijken in rep en roer: verschillende beurzen zijn sterk gedaald, beleggers trekken zich terug in veilige havens en het vertrouwen in een stabiele wereldeconomie krijgt forse klappen. Het is niet voor het eerst dat de Verenigde Staten zich op protectionistisch terrein begeven, maar de intensiteit waarmee Trump te werk gaat is ongekend. In dit artikel staat niet alleen de economische impact van deze handelsoorlog centraal, maar ook de ideologische schokgolven die door de geopolitieke orde gaan.
De Amerikaanse economie, al jarenlang een van de hoekstenen van het mondiale handelsverkeer, geeft met deze protectionistische draai een duidelijk signaal af: nationale belangen gaan voor alles. Dat is niet per se nieuw, maar onder de regering-Trump lijkt het economisch nationalisme een ongekende vlucht te nemen. De VS schermt zich steeds meer af van internationale concurrentie en schroomt niet om ook aan voormalige bondgenoten zeer hoge importheffingen op te leggen. De retoriek achter deze koers is simpel: ‘America First’. Toch is de uitwerking complex en voelt voor veel regeringsleiders aan als een breuk met de wereldwijd omarmde principes van vrijhandel en wederzijdse afhankelijkheid. Waar eerder wellicht nog ruimte bestond voor compromissen, kiest het Witte Huis nu voor een harde lijn. Het idee dat landen en economische blokken met elkaar moeten samenwerken, lijkt uit de gratie te raken. Dat brengt niet alleen economische onzekerheid met zich mee, maar zet ook de internationale politieke verhoudingen op scherp.
In het kielzog van deze ontwikkelingen verschijnen er in de Amerikaanse pers berichten over snelle wisselingen binnen het Witte Huis, waarbij topadviseurs die pleiten voor gematigdheid regelmatig het veld moeten ruimen. Daarmee wordt de roep om handelspartner China, en soms ook Europa, collectief aan te pakken met harde sancties en importtarieven steeds sterker. Voorstanders van deze benadering stellen dat er al decennialang sprake is van oneerlijke concurrentie en dat landen als China met kunstmatig lage productiekosten en verregaande subsidies de markt overspoelen met goedkope goederen. Critici wijzen daarentegen op de verwevenheid van de wereldeconomie en waarschuwen dat elke tariefverhoging op termijn als een boemerang kan terugkeren. Want waar Trump nu forse tarieven instelt, laten tegenmaatregelen uit Beijing of Brussel doorgaans niet lang op zich wachten.
Een paniekreactie op de beurs
De afgelopen week waren de effecten op de internationale beurzen misschien wel het meest tastbaar. De grote Amerikaanse indexen, zoals de Dow Jones en de S&P 500, lieten schrikbarende dalingen zien, variërend van enkele procenten op één dag tot meerdere procenten in de loop van een week. Europese beurzen, zoals de DAX in Frankfurt en de AEX in Amsterdam, kenden eveneens een forse terugval, waarbij angst voor verslechterende exportkansen en een algeheel afnemend vertrouwen in de markten een belangrijke rol speelde. In Azië waren de verschuivingen misschien nog wel het meest zichtbaar: beleggers in Tokyo, Shanghai en Hongkong zagen de koersen per dag met procenten omlaag denderen, vooral uit vrees dat deze handelsoorlog tussen de VS en China de financiële stromen verder zal ontwrichten.
Deze schokgolven op de aandelenmarkten moeten niet onderschat worden. Ze impliceren niet alleen een gevoel van angst, maar leiden concreet tot waardeverschillen die miljarden dollars en euro’s vertegenwoordigen. Naast directe beleggers en pensioenfondsen, raakt dit indirect ook het vertrouwen van consumenten. Als de beurzen dalen en het economisch sentiment verslechtert, kan dat leiden tot een dalende koopkracht en minder investeringen in het bedrijfsleven. Bedrijven zien hun beurswaarde kelderen, waardoor ze minder aantrekkelijk zijn voor investeerders en hun groeiplannen moeten bijstellen of zelfs uitstellen. Dit domino-effect kan in een wereldwijde handelsoorlog extra hard toeslaan, omdat de kans op verdere escalaties—zoals aanvullende invoerheffingen—op ieder moment aanwezig lijkt.
Verder is het opvallend dat traditionele ‘veilige havens’ zoals goud en staatsobligaties nu in trek raken. Als er geen uitzicht is op een vreedzame oplossing, zoeken beleggers bescherming. Dit kan voor regeringen met een hoge staatsschuld die verplichtingen willen herfinancieren zowel nadelig als gunstig uitpakken. Zij zien enerzijds veel vraag naar hun obligaties (wat de rente kan drukken), maar tegelijkertijd neemt de reële waarde van schulden toe als het economisch groeipercentage krimpt. Het is dus een ingewikkeld samenspel van monetaire en geopolitieke factoren, allemaal geïnitieerd of versterkt door de roekeloze manier waarop Trump zijn handelsbeleid vormgeeft.
De ideologische schok
Minstens zo ingrijpend is de ideologische impact die deze handelsoorlog heeft. De Verenigde Staten hebben zich in de afgelopen decennia geprofileerd als een van de grootste voorstanders van de vrije markt en de globalisering. Hun invloed op mondiale instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldhandelsorganisatie (WTO) was enorm. Onder de vlag van economische samenwerking werd het gros van de wereldmarkten de afgelopen decennia juist opener en toegankelijker. De opkomst van een land als China kan grotendeels aan deze globalisering en openheid worden toegeschreven. Tegelijkertijd hadden de Verenigde Staten, als grootste economische macht, zelf veel baat bij het steeds verder liberaliseren van de wereldhandel.
Dat dezelfde Verenigde Staten nu bruut aan de rem trekken met protectionistische maatregelen, werkt als een ideologische schokgolf. Niet alleen het vertrouwen in de VS als betrouwbare partner komt ter discussie te staan, ook het vertrouwen in de liberale wereldorde krijgt een forse deuk. Landen die voorheen hun rolmodel vonden in Amerikaans leiderschap, staan nu voor een dilemma. Enerzijds zijn zij gebaat bij handelsakkoorden en vrije markten, anderzijds is de grootste speler in dat systeem zijn koers zodanig aan het veranderen dat men moet heroverwegen hoe de toekomst van de wereldeconomie eruitziet.
Bovendien werpt deze handelsoorlog de vraag op wie de rol van economische grootmacht overneemt als de VS zich verder terugtrekt. China lijkt klaar om meer invloed uit te oefenen. President Xi Jinping heeft zich herhaaldelijk uitgesproken voor globalisering en roept andere landen op om met China samen te werken. Toch stuit dit op kritiek: China zelf legt nog vaak bescherming op voor buitenlandse bedrijven en investeert fors in strategische sectoren die als ‘nationaal belang’ worden bestempeld. De Europese Unie balanceert tussen de twee grootmachten. Enerzijds zoekt Europa naar manieren om te profiteren van en mee te doen aan Chinese investeringsprojecten. Anderzijds is er angst voor nieuwe afhankelijkheden. Ook Europese landen zijn zeker niet blind voor de risico’s van oneerlijke handel, maar voelen tegelijkertijd de noodzaak om een tegenwicht te bieden aan de Amerikaanse koers. Dit spanningsveld maakt de ideologische kant van de handelsoorlog bijzonder complex.
Een oververhitte wereldeconomie?
De financiële turbulentie van de afgelopen week suggereert dat de wereldeconomie wellicht niet zo robuust is als velen dachten. De handelsoorlog fungeert als een lakmoesproef voor de mate waarin onze mondiale welvaart gebaseerd is op onderling vertrouwen en voorspelbare regels. Nu de stabiliteit wordt bedreigd door één grootmacht met onvoorspelbare beleidstweets en plotselinge tariefverhogingen, komen diepere systeemfouten aan het licht.
Zo wordt er steeds vaker geopperd dat een ongebreidelde globalisering heeft geleid tot te grote afhankelijkheden: als een land of regio het economisch even laat afweten, trekken andere regio’s daar onvermijdelijk grote schade van. Voorstanders van het huidige systeem beklemtonen echter dat juist onderlinge afhankelijkheid oorlogen en grote conflicten heeft voorkomen. Is het nu zaak om die nauwe banden te herzien, of is het moment juist aangebroken om ze te verstevigen en te versterken, zodat een handelsconflict als dit geen kans meer krijgt om zo ver te escaleren?
Toch blijkt in deze weken dat zo’n ideologisch debat de markt niet direct geruststelt. De cijfers liegen er niet om: de handel tussen de VS en China, maar ook tussen de VS en Europa, is qua volume gigantisch. Als daar dus aanzienlijke extra invoerheffingen bij komen, dan betekent dat een enorme kostenverhoging die producenten en consumenten uiteindelijk zullen voelen. Productieketens—die wereldwijd vaak al decennialang zijn geïntegreerd—kunnen niet zomaar van de ene op de andere dag herschikt worden. Voor multinationals betekent elk schokeffect een risico op miljardenverliezen. Middelgrote en kleine ondernemingen, die bijvoorbeeld net hun exportmarkt wilden uitbreiden, krijgen nu te maken met een abrupt veranderende regelgeving. Dit alles voedt de angst dat de huidige handelsoorlog geen incident is, maar een structurele trendbreuk.
Reacties van wereldleiders
De reacties van wereldleiders op het beleid van president Trump zijn sterk verdeeld. Sommigen kiezen voor diplomatie en gaan met stille diplomatieke druk te werk in de hoop dat de VS zijn harde lijn matigt. Anderen, vooral vanuit de EU en China, reageren met onmiddellijke tegenmaatregelen. Zo kondigde China direct verschillende invoerheffingen aan op Amerikaanse goederen, waaronder landbouwproducten zoals sojabonen, waardoor Amerikaanse boeren in de problemen dreigen te komen. De Europese Unie richt zich op iconische Amerikaanse producten—van motorfietsen tot bourbon—om een duidelijk politiek signaal af te geven.
Ondertussen tracht de regering-Trump de eigen achterban ervan te overtuigen dat het land enkel ‘terugpakt wat eerlijk is’, daarbij verwijzend naar het Amerikaanse handelstekort met onder meer China. Dat tekort wordt vaak in grote slogans misbruikt als bewijs dat de VS structureel zou worden benadeeld, terwijl veel economen wijzen op complexere oorzaken zoals de waardering van de dollar, het consumptiegedrag van Amerikanen en de specialisatie van landen binnen mondiale ketens. Hoe dan ook is de toon gezet: waar vroeger onderhandeld werd, volgen nu vergeldingen. Het gevolg is een neerwaartse spiraal van beschuldigingen en sancties, waarvan de uitkomst ongewis is.
Beschadigde relaties en vertrouwen
Wat deze recente escalaties ook laten zien, is dat het vertrouwen tussen de Verenigde Staten en andere economische grootmachten flink beschadigd raakt. De reeds bestaande spanningen—denk aan discussies over militaire uitgaven binnen de NAVO, of aan de onvrede rond de Amerikaanse uittreding uit het klimaatakkoord van Parijs—worden door de handelsoorlog verder verergerd. Internationale topontmoetingen, waarin vroeger ten minste nog werd geprobeerd om naar consensus te werken, verzanden nu al snel in wederzijdse verwijten en politieke spelletjes.
Het is ook de vraag in hoeverre multinationale bedrijven—waarvan er velen in de Verenigde Staten zijn gevestigd—hier baat bij hebben. Enerzijds kan een hogere importtariefmuur bepaalde binnenlandse sectoren in Amerika beschermen, anderzijds lopen grote ondernemingen het risico dat hun wereldwijde netwerk vastloopt door hoge kosten en beperkte afzetmogelijkheden. Bovendien kan een sterk protektionistisch beleid op de lange termijn leiden tot minder innovatie en groei, omdat buitenlandse concurrentie en nieuwe ideeën worden buitengesloten. Veel Amerikaanse techbedrijven, industriële conglomeraten en landbouwcoöperaties kijken dan ook met argusogen naar dit radicale beleid.
Politieke motieven en machtsspel
Vanuit een kritisch perspectief kun je je afvragen in hoeverre de handelsoorlog door Trump ook een binnenlandse politieke functie heeft. Het aangesproken electoraat—voornamelijk in delen van het Midden-Westen waar de traditionele maakindustrie is weggetrokken—ziet zijn retoriek als een hernieuwde strijd voor Amerikaanse banen. De belofte om ‘fabrieken terug te brengen’ en ‘arbeiders te beschermen’ tegen goedkopere importen uit China of Mexico werd in zijn verkiezingscampagne al luid verkondigd. Door nu te komen met harde maatregels, blijkt hij aan zijn aanhangers dat hij woord houdt.
Toch is de kans groot dat op de middellange termijn ook juist deze achterban wordt getroffen. Als China en Europa tegenmaatregelen nemen, zullen de Amerikaanse exporten daaronder lijden en kunnen banen op het spel komen te staan. Bovendien leidt een handelsoorlog tot hogere prijzen in de winkels, omdat geïmporteerde producten duurder worden en binnenlandse producenten vervolgens hun eigen prijzen kunnen opschroeven. Hoewel de economische theorie aangeeft dat dit soort protectionisme uiteindelijk tot minder welvaart leidt, zijn de politieke implicaties soms belangrijker voor de korte termijn. Het beeld van een ‘sterke president’ die optreedt tegen ‘onrechtvaardige handel’ kan, ondanks de nadelige effecten, toch de politieke basis in stand houden.
Hoe nu verder?
De wereld kijkt met groeiende verbijstering toe hoe deze handelsoorlog escaleert. De beurzen reageren volatiel, regeringen bereiden noodscenario’s voor en diplomaten vliegen af en aan in de hoop tot een vergelijk te komen. Op middellange en lange termijn zullen er hoe dan ook structurele aanpassingen nodig zijn in het handelssysteem. Misschien betekent dit dat de Verenigde Staten en China uiteindelijk tot een nieuw akkoord komen dat de verhoudingen stabiliseert. Maar even goed zou deze trend kunnen doorzetten: de VS blijft tarieven verhogen, China reageert met even harde maatregelen en de EU probeert daartussen een eigen positie te bedingen.
Een van de grote risico’s van zo’n aanhoudende handelsoorlog is dat het vertrouwen in internationale instituties en akkoorden verder erodeert. Als het IMF, de WTO en andere gremia hun regulerende macht verliezen, gaan landen vaker hun eigen weg. Dat kan leiden tot een wereld van bilaterale akkoorden, individuele deals en voortdurend politiek onderhandelen over tarieven en quota. Dit soort fragmentatie is kostbaar, onvoorspelbaar en risicovol. Het is in zekere zin een terugval naar de situatie van de jaren dertig, toen protectionisme en handelsbeperkingen de wereldwijde crisis verergerden en spanningen tussen landen deden oplopen.
En dus: een schok voor de wereld
De recente handelsoorlog die president Donald Trump heeft ontketend, is veel meer dan een tijdelijke rimpeling in de internationale betrekkingen. Het is een structurele schok die ons dwingt na te denken over de fundamenten van de wereldeconomie. De forse dalingen op de beurzen van de afgelopen week zijn slechts een symptoom van een dieperliggend probleem: een gebrek aan vertrouwen in de huidige leiders en in de bestaande multilaterale structuren. Ideologisch gezien is dit een keerpunt: de ooit zo machtige voorvechter van vrijhandel—de Verenigde Staten—heeft nu de barricades opgegooid en lijkt niet van plan die snel neer te halen.
Voor de wereld is dit een moment van herbezinning. Blijven we inzetten op globalisering en vrije handel, of breken we langzaam maar zeker met de principes die ons decennialang economische groei brachten? De harde lijn van Trump zet landen voor het blok: zij kunnen kiezen voor een confrontatie of voor een pragmatische aanpassing aan deze nieuwe realiteit. In beide gevallen wordt duidelijk dat er geen weg meer terug is naar de relatief rustige handelsverhoudingen van weleer. Het is een harde les, een brute inbreuk op de internationale orde, en vooral een confronterende waarheid: de macht van één president—en zijn ideologische achterban—kan in korte tijd de fundamenten van een mondiale economie doen wankelen.
De komende maanden beloven spannend te worden. De handelsoorlog zal ongetwijfeld doorsijpelen in de binnenlandse politiek van de Verenigde Staten, maar ook in die van China en de Europese landen. De beurzen zullen gevoelig blijven voor elk signaal van verzoening of escalatie. Ondertussen probeert de rest van de wereld zijn koers te bepalen. Dit is meer dan een conflict tussen de VS en China: het is een zoektocht naar een nieuw evenwicht in een wereld waar nationalisme en globalisering recht tegenover elkaar komen te staan. Alleen de tijd zal leren hoe groot de schade werkelijk wordt en hoe diep deze crisis in de wereldpolitiek zal doordringen. Maar één ding is zeker: een schok van deze omvang laat niemand onberoerd. De boodschap is duidelijk: we zijn getuige van een historische omslag in de wereldorde, en de gevolgen zullen nog jaren, zo niet decennia, voelbaar zijn.
